Okapale kaNdangwa kalukilwa ependafule ya Toivo

Ku Eliaser Ndeyanale

OKAPALE koondhila kaNdangwa moshitopolwa shaShana, hoka ka kala katseyikanawa nedhina Ondangwa airport, oka li kapewa edhina epe mEtine lyoshiwike sha zi ko sho ka ningi Andimba Toivo ya Toivo Airport.

Ta shi ti ngashiingeyi ita kakala ha ka ithanwa okapale koodhila kaNdangwa ihe ota ka kala noku ithanwa okapale koodhila ka Andimba Toivo ya Toivo ano Andimba Toivo ya Toivo Airport.

Elukululo lyokapale haka olya li lya ningwa momasiku 22 August, esiku ndyo li li olyo esiku lyevalo lya nakusa ependafule tatekulu Herman Andimba Toivo ya Toivo, nomupevipresident goshilongo tatekulu Nangolo Mbumba oye a li akwatele komeho elukululo lyokapale pondondo yepangelo  esiku ndyoka.

Okapale hoka ngashiingeyi ke li pamuthika goshinanena okena iinima ngaashi etungo epeepeka ndyoka lya li lya patululwa komupresident Hage Geingob, momumvo 2015.

Metungo moka omuna ngaashi ondunda yomanwino, ehala lyokulila ndyoka ha li ithanwa bistro moshitakumi, curio shop, okandunda kokushendja iimaliwa yiilongo yokondje, ehala lya andjuka nawa lyokukuutumba, omayakulo gokuhiila iihauto shoo eehala lyoku parkinga iihauto.

Pelukulolo lyokapale opwa li wo mboka yali aapresident yoshilongo tatekulu Sam Nujoma nosho tuu tatekulu Hifikepunye Pohamba aanambelewa oyendji yondondo dha yooloka mepangelo ngaashi prime minister Saara Kuugongelwa-Amadhila, oominista odhindji noshowo iilyo yegumbo lyopashingwa, oongoloneya yiitopolwa noshowo omupanguli omukuluntu tate Peter Shivute.

Omunashipundi gwehangano lyuupale woodhila moshilongo, tatekulu Leake Hangala okwati posheelo shetungo enene lyokapale ota pukatulwa ehongwathano lya tatekulu Andimba Toivo ya Toivo. Okwati wo shika otashi kaningwa komasiku go komeho.

Tatekulu ya Toivo oku li atseyika nawa mondjokonona yaNamibia, oshoka oye gumwe gomaatotipo yongundu yo Swapo. Okwa li wo atulwa mondjedhililo ya Robbin Island popepi na  Cape Town mo South Africa moka aningi omimvo omulongo na hamano.

Okwa li akwatwa po  mu Septemba 1966 konima wala yomasiku omashina sho Swapo a li a tamekitha ekondjelomanguluko pOmugulugombashe moshitopolwa shUuukwaluudhi moshitopolwa shaMusati.

Ota ku hokololwa wo kutya tatekulu ya Toivo okwali amangwa nomalyenge komukwaniilwa goshilongo shOndonga tatekulu Sheepo shaNamene pethimbo ndiyaka eta dhengwa nopapokolo molwasho ena olunyala metamekitho lyekondjelomanguluko. Okwa li amangelwa kuuwa womukwaniilwa ngoka komukunda Okaloko popepi nOndangwa.

Ashike manga ina kwatwapo, tatekulu ya Toivo okwa li wo asikotwa ko Cape Town hoka a li halongele oshoka okwa li ashangele ontumwafo kiigwana yahangana ta nyenyeta onkalo yomuNamibia ethimbo ndyoka.

Ko Cape Town oko nee ye naaNamibia ooyakwawo ya li ya totele Owambo People’s Congress (OPC), ndjoka ya kalukululwa nokuninga Owambo People’s Organisation (OPO) nokonima oya ningi nee Swapo.

Sho asikotwa ko Cape Town tatekulu ya Toivo okweya oku kala mOndangwa popepi nomukunda gwawo mpoka avalelwa. Manga e li mOndangwa tatekulu ya Toivo okwa kala ta ningi iigongi yomahwahwameko ta unganeke oshigwana shi kutha ko ombepo yekondjelomanguluko.

Omanga ta hwahwameke aantu kOndangwa aaNamibia yamwe mboika ya li mOvenduka ngaashi omukokolipresident tatekulu Sam Nujoma oya kala wo nayo taya hwahwameke aantu ye li mekwatathano na tatekulu ya Toivo.

Omunapolitika nguka tatekulu ya Toivo okwa li owo aningi oshipopiwa sha simane pehala lyaaNamibia ayehe mboka ya li ta ya pangulilwa oshipotha shuukulo mompangu yopombanda ya Pretoria omanga ina ya falwa mondjeedhililo ya Robbin Island momumvo 1968.

Tatekulu ya Toivo okwa li a lombwele ompangu kutya “tse aaNamibia ka tushi a South Africa, no inatutalako, tse itatukasimaneka ooveta dheni dhoka mwetutulilapo noku lela oshilongo shetu shafa oshilongitho sheni shopaumwene,” okwa li wo atumbula kutya ekondjelomanguluko ota li ka kala ele lyo elulu ashike okushi kutya aaNamibia otaye ke li sindanwa. Mboka a li akala nayo mondjedhililo moka ongaashi ootatekulu Eliaser Tuhandeleni ngoka atseyikanawa Kaxumba Kandola ngoka oye a li omutamanekwa gotango moshipotha shika.

Ooyakwawo yamwe oyo nee; John ya Otto Nankudhu, Maxton Mutongolume, Ndjaula Shaningwa noshowo yakwawo ye li omilongo ndatu naya heyali (37).

Omanga e li modholongo ko Robbin Island tatekulu ya Toivo okwa tsakanene ko naaleli aakuluntu yongundu tayi pangele mo South Africa ANC ngaashi nakusa omupresident omukulu gwa South Africa, tatekulu Nelson Mandela, tatekulu Andrew Mlangeni, tatekulu Walter Sisulu, tatekulu Ahmed Kathrada, omuprofeesoli Denis Goldberg, tatekulu Mac Maharaj, tatekulu Govan Mbeki,  Elias Notsoaledi, James Kantor, Aurthureich Goldreich, no showo tatekulu Raymond Mhlaba, Joe Slovo ngoka a li amushangandjayi go South African Communist Party (SAPC) ndjoka yili oshitopolwa to tripartite alliance yo ANC nehangano lyongonga yaaniilonga moshilongo ndjoka ya tseyikanawa nedhina COSATU.    

Tatekulu ya Toivo okwa mana oondjenda dhe megumbo lye mOvenduka momasiku 09 Juni 2017 nokwa li afumvikwa pomawendo gomapendafule pondje yaVenduka ano po Heroes’ Acre momasiku 24 June 2017.

Okwa thiga ko omukulukadhi gwe kuku Vikkie ya Toivo noshowo oyana yaali aakadhona noshowo aamwayina aashona kuye.