Ye li 25 yena ombuto yo COVID-19

OMWAALU gwaantu mboka ya monika ombuto yo COVID-19 mu Namibia ogwa londo  omathimbo ngaka gwa ya pomwaalu gwaantu ye li 25. 
Shika osha li sha kolekwa kominista yuuhaku omundohotola Kalumbi Shangula moshiwike shika. 
Minister okwa ti gumwe gomwaamboka ya monika ombuto ndjoka oku li omupangi keyithano ngoka a li akatalelapo ko South Africa.  
Ota ku tiwa iizemo yekonaakono lye oya li ya kolekwa momasiku omilongo ndatu gomwedhi gwa zi ko. 
Shangula okwati omupangi nguka okwa li a ningilwa ekonaakono omanga e li mehala lyeyikalekelo konima sho a li aniwa a li ena omadhidhiliko ga fa gombuto yo COVID-19 ngaashi pothingo pe na oshilalo, ovulwe noshowo uuvite uutalala. 
Yamwe wo mboka ya li ya monika ombuto oyo aaniilonga yaali yo mombautu ndjoka ya li ya fala aniwa iikwahi noshowo omongwa koshilongo shedhina Democratic Republic of Congo. 
Omuvu gulwe oye omu Namibia ngoka a li azi ko Tanzania. Gumwe gomaaniilonga yomobautu ota ku hokololwa kutya oku li mondunda ndjoka hayi ithanwa nedhina ICU moshipangelo sha Walvis Bay. 
Minister okwati wo kutya aantu 16 mboka ya li ya monika ombuto yo aayehe oya kala po nawa.  
Mboka yena ombuto yo COVID-19 ngashiineyi paife oye li omugoyi. 
Omundotola Shangula okwati wo kutya aantu yethike pomwaalu go 4000 oya li ya ningilwa omakonaakono go COVID-19 moshilongo ashihe. 
Okwati omakonaakono ngaka oga li ga ningwa moolabola dho moshilongo dho noshilongo. 
Sigo opaife ombuto ndjika inayi monenwa omuti gokuyi panga okene aantu otaya lombwelwa yiiyoge konyala nomeya gothewa alushe nosho wo oku kala momagumbo gawo. Otaya indilwa wo ya zale uugamenithi komayulu nokokana. 
Ombuto ndjika oya etitha wo opo omagongalo gongeleki onkwavangeli muNamibia opo ga hulithepo manga okuninga omalongeloKalunga mule womasiku omilongo ndatu opo ku keelelwe etandayelo lyombuto yo Corona Virus ndjoka wo yatseyika nawa nedhina COVID-19. 
Shika osha li shahololwa komubishop okwati okwa popi etokolo ndika moombapila ndjoka a li a tumine komagongalo meti mulongo netihamano lya Maalitsa nuumvo (16 March 2020). 
Tatekulu omubishop Vaino ya Vaino Nambala okwati shika osha li sha yi miilonga okuza momasiku 17 Maalitsa sigo onena. 
Pethimbo ndyoka omubisop okwa ti ngeyi “ewiliko lya ELCIN olya kundathana oshimpwiyu oshinene etaandelo lyombuto yo COVID-19 ndjoka ya inyengitha uuyuni methimbo ndika. Iilongo niilongo oya ngambeka aakwashigwana. Epangelo lyaNamibia nalyo olya ti sha koshinima shika. 
“Oshimpwiyu oshinene otandi mu tseyithile kutya, ELCIN naye okwa tokola a yambidhidhe epangelo lyaNamibia naamwameme muuyuni moshinima shika. Onkee ongeleka, opo tu mweneke omagongalelo  getu uule womasiku omilongo ndatu okuza 17 Maalitsa sigo 17 Apilili 2020, minima tayi landula; 
“Omalongelokalunga gaa ningwe manga, naampoka taga ningwa, nakga ningilwe pondjeyoongulu, go naga kale omafupi ngaashi tashi vulika. Iigongi niituthi nayi ayihe yongeleki nayi mwenepo manga pethimbo ndika. 
“Oohungi dhokudhimbulukwa oonakusa (iituthi dhimbuluko nayi mwenepo manga. Omapako/ omafumviko naga kale omafupi. 
“Oonakusa naya lililwe ngaa puuyelele, opo kuyandwe embwindakano lyaantu. 
“Aayakuli taa yakula mombelewa nomandiki gongeleki naakale manga komagumbo pethimbo ndika, ka kele mpoka pu na sha sha endelela, nenge pu na omuntu ena okutsakanitha iilonga meendelelo. Aakwanegongalo ayehe otaa kumagidhwa noonkondo opo ya dhiginine omalombwele agehe gopaukalinawa ngaashi taga gandjwa moshilongo. 
“Omukwanegongalo kehe nakambadhale shili okwiiyutha kuuyogoki,” osho omubishop a ti ye ta kumike wo aantu tati Ombepo yaKalunga nayi tidhe po uumbanda weso. Okwa gandja wo oohapu dhili mEpisalmi 89 ovelise 22. 
Eyindilo lyomubishop oli li wo pamwe neyindilo lyepangelo ndyoka lya li lya ningwa komupresidende Hage Geingob muMaalitsa nuumvo sho a li iindile opo omanongelo ga pate manga, nongundu dhaantu ya konda pomwaalu gomulongo dhaatsakanene manga. 
Pethimbo ndyoka President Geingob okwa li wo kaleke wo edhimuluko lyesiku lyemanguluko shoka sha li shina oku endela pamwe nesiku lyeganithilo lye miilonga oshikando oshitiyali. 
Okupendukila omasiku omulongo naga ne ga Maalitsa, Namibia okwa ningi oshilongo oshi ti 133 muuyuni okumona omuntu e na ombuto yo COVID-19 sho aakwashigwana ya Romania yaali mboka ya li ya talelepo Namibia ya li ya monika ye na ombuto ndjoka. 
Omunisteli yuuhaku omundohotola Kalumbi Shangula okwa tseyitha lopotundio omintimulongo noominute omilongo ndatu esiku ndyoka kutya kutya mo Namibia omwa monika aantu yaali yena ombuto ndjoka. 
Aakwashigwana ya Romania mboka ya monika ye na ombuto oye li aniwa aayihombolathani noyeya muNamibia mEtitatu lyoshiwike sha zi ko. Ya zi lila koSpain nodhila yehangano Qatar airways noya li ya pitile pokapale koodhila ka Hosea Kutako hoka ke li oshinano shoo kilometer 50 ku za mOvenduka. 
“Epangelo lyaNamibia ota li kaleke omatuko goodhila noshowo omatalelelopo okuya nenge okuza koQatar, Ethiopia na Germany uule womasiku omilongo ndatu,” osho omupresidende Geingob a ti. 
Okwa li wo akaleke omalweendo gaanambelewa gepangelo noshowo omalweendo gaanambelewa yomahangano gepangelo oku za moshilongo. 
Uuyelele mboka wagandjwa kehangano lyuundjolowele muuyuni otau ti kutya omadhidhiliko gombuto ndjika ogo eshikisha, uupyu u li pombanda, omukolo omukukutu noshowo okufudha nuudhigu. 
Onkene oshigwana otashi lombwelwa nee kutya nashi zale omanyala, oku iyoga konyala nothewa, okuzala okamaska komayulu noshowo okuwapaleka nawa iilongithomwa yesiku kehe noshowo okuyanda omangundumano. 
Ehangano ndika ota li ti wo kutya omuntu ngele okuna omadhidhiliko ngaka nakale megumbo oshoka ngele okwa zi mo ota vulu oku kwa titha yakwawo kombuto ndika. 
Ngele owa mono omunegumbo goye, omuniilonga pamwe nangoye nenge kuume koye e na omadhidhiliko ngaka oto indilwa opo udhenge ko konomola tayi landula 0800 100 100. 
Onzonkundana yo Al-Jazeera oya lopota mEtitatu lyoshiwike shika kutya ombuto yo COVID-19 oya dhipaga ngashingeyi aantu yeli omayovi gaheyali ethele nomilongo heyali na ya hamano (7, 176) noya kwata aantu yeli omayovi ethele nomilongo heyali naya hamano muuyuni auhe oyendji yomumbaka aakwashigwana ya China. 
Omuto ndjika ngashingeyi oya monika miilongo yi li 140. Uusiku wEtiyali epangelo lya South Africa olya lopota kutya aantu ye li omilongo hetatu naya tano oya lopotwa yena ombuto ndjoka mwa kwatelwa uunona u li uyali kamwe komimvo ntano mnakamwe komimvo ndatu. 
Hoka komimvo ndatu aniwa okayile metalelopo ko United Kingdom omanga hoka komimvo ntano oka kwatelwa moshilongo. 
Epangelo lyoshilongo shoka ota li ti wo kutya aantu ye li ya hetatu yomaantu omilongo 85 oya kwatelwa kombuto moshilongo omanga ayehe mbeya oya kwatelwa kombuto pondje yoshilongo.